Bosco 2015

In september 2011 kwam ik op één van de weinige vrije dagen tijdens een Cre8 East Africa project in Amuru en zocht Bosco op. Die was, met hulp van Quinto, ondergebracht bij een weduwe, Grace. Zij leefde met haar eigen kinderen in een klein hutje op het land van haar grootmoeder. Later vertelde ze mij haar verhaal. Zij en haar man gingen zo’n vijf jaar geleden naar het ziekenhuis om zich te laten testen op HIV. Toen de uitslag voor beiden ‘HIV positief’ was waren ze verbijsterd en konden het niet geloven. Ze kregen medicijnen mee, HIV remmers, maar haar man schaamde zich zozeer dat hij zelfmoord pleegde door alle medicijnen in één keer in te nemen. Hij liet haar met haar vier kinderen achter.

Tot overmaat van ramp verjoeg haar schoonfamilie de familie van hun land. Grace, haar dochter en drie zoons waren zonder vader, zonder huis en zonder land om eten te verbouwen en vee te houden, dus zonder enige bron van inkomsten. Ze kregen gelukkig onderdak bij haar grootmoeder. In wat eigenlijk bedoeld was als keuken, konden zij en haar kinderen slapen en ‘wonen’. Korte tijd later overleed ook haar grootmoeder. Vervolgens overleed ook haar dochter.  

Veel afrikanen vertellen je verhalen over wie er allemaal al zijn gestorven in hun familie of hoe ze , in onze westerse oren, de meest erbarmelijke omstandigheden en armoede hebben overleeft. Maar dit verhaal is wel heel gruwelijk en zelfs mijn Keniaanse vriendin en collega, Dina die bij het gesprek aanwezig was, had tranen in haar ogen toen Grace alles had verteld.

Toen ik Grace voor het eerst ontmoette in september 2011 was zij met haar drie zoons en haar pleegzoon Bosco overgeleverd aan de goedheid van een oom, die het land van grootmoeder had geërfd en zijn drie vrouwen. Ik besloot om haar te helpen. In december 2011 hield ik, in het kader van mijn verjaardag, een inzamelingsactie om voor Grace en haar vier jongens een fatsoenlijk huis te kunnen bouwen. Vrienden en familie brachten € 300 bij elkaar en ik maakte daar € 500 van. In maart 2012 werd een mooie hut gebouwd naar traditioneel Acholi (de plaatselijke stam) model en er werden twee geiten gekocht. Daarnaast kreeg Grace voedsel, kleding en dekens.

In januari 2013 keerde ik terug naar Amuru en bezocht Grace, Bosco en de andere jongens. Ze zagen er al een stuk gezonder uit dan een jaar geleden. Bosco leek al veel meer op de  jongen van zeven die hij is. Toen ik hem een  voor het eerst ontmoette leek hij 3 of 4. Er waren twee geiten waarvan één al een jong haden er was een huis.

Het bleek echter dat drie van de vier jongens niet naar school gingen. Er was geen geld. Grace heeft geen land, geen werk en is afhankelijk van de goedheid van anderen. Na overleg zijn we overeen gekomen dat ik ging proberen, met hulp van anderen, om de vier jongens naar school te laten gaan vanaf februari 2013.  Quinto ging op zoek naar een geschikte school voor de jongens. De oudste, Morris van 14, ging al naar klas 4 met ondersteuning van een plaatselijke organisatie en de andere drie: Walter (op de foto rechts) van 10, Dennis (midden) van 9 en Bosco (links) van 7, gingen vanaf februari naar de basisschool en begonnen allemaal in klas 1.

Het is nu 2015 en de drie jongens gaan voor het derde jaar naar school dank zij de steun van mijn familie, vrienden en collega’s.

Het zijn geen uitblinkers en vooral Bosco heeft het nog vaak moeilijk met het verwerken van wat hem allemaal is gebeurd in zijn jonge leventje. Maar ze gaan naar school, eten goed en hebben schoenen en kleren en er is dus hoop. 

10 jaar

Het is dit jaar tien jaar geleden dat het werk voor Cre8 East Africa van start ging. In die tien jaar ben ik vele malen naar Oost Afrika gereisd en heb er vele vrienden en kennissen gekregen. Samen met een fantastisch team van Nederlandse  en Oost Afrikaanse vrijwilligers hebben we als Cre8 zes prachtige projecten neergezet en heel veel kinderen, jongeren en hun (bege)leiders geïnspireerd en geholpen met het maken van prachtige voorstellingen en hopelijk een begin gemaakt voor nog veel jaren van mooie projecten en activiteiten in hun organisaties. Ik zelf heb heel veel geleerd; van fouten, successen, goede en slechte adviezen en vooral van heel veel doen, observeren, vragen en doorvragen. Werkend in Kenia, Tanzania en Oeganda heb ik dagen gehad dat ik wel graag naar Nederland terug wilde kruipen en dagen dat ik liefst in Afrika verder wilde leven. Ik ben verliefd geworden op de mensen, het eten, de natuur en cultuur, de kleuren en de geuren. Ik heb Oost Afrika in mijn hart gesloten en hoewel ik er niet zou willen leven, mis ik het elke dag dat ik er niet ben.

Tien jaar en heel veel avonturen verder is Cre8 bijna aangekomen op een draaipunt in zijn bestaan. We hebben de methode die we in de loop van de jaren hebben ontwikkelt op papier gezet en binnenkort zal deze worden gepubliceerd. We hebben goede contacten gelegd met een aantal jeugdgroepen in Oost Afrika en in de toekomst hopen we nog eens met ze te kunnen samenwerken. We zouden graag een aantal van hun groepsleiders trainen tot een nieuwe ‘generatie’ kunstenaars-docenten die met de Cre8 methode aan de slag kan. Ook in Nederland hopen we met de ‘Cre8 in 8’ methode kunstenaar-docenten te inspireren om met Oost Afrikaanse (of andere) jongeren en jongerenorganisaties te werken.

Zelf heb ik een ‘sabbatical’ genomen van mijn werk als projectcoördinator en docent.  Er was in mijn leven even geen ruimte voor intensieve projecten in het verre zuiden. Maar het bloed begint weer te kriebelen. Ik heb contacten met mensen die in het verre- en midden oosten werken en ik zou graag een project opzetten met jongeren in bijvoorbeeld Cambodja. Over een jaar of twee zie ik mezelf wel weer achter mijn computer kruipen, projectplannen schrijven, een team samenstellen van vrijwilligers hier en contacten leggen met groepen en vrijwilligers daar. Eigenlijk ben ik dat al stiekem een beetje aan het ‘voorgaren’. Het lijkt me spannend om uit te zoeken of de Cre8 in 8 methode ook werkt in een andere land, een ander continent een andere context  en cultuur. 

In Memoriam. Peter.

Toen ik in 2004 met het idee rondliep om een project te gaan doen in Dunga was mijn toenmalige directeur Peter Maissan één van de mensen die me met allerlei raad en daad probeerde te helpen. Hij was zelf heel erg geïnteresseerd in community arts projecten en had  een speciale band met Oost Afrika omdat één van zijn zoons daar net een project had gedaan.

Peter werd dan ook voorzitter van bestuur toen Cre8 East Africa werd opgericht en is op allerlei manieren betrokken geweest bij onze projecten. Hij kwam naar Dunga in 2006 en nam een delegatie van de Oxfam-Novib mee. Hij zamelde geld in voor het project in Moshi op zijn 60^ste verjaardag en was er als we raad, advies of contacten nodig hadden bij het ontwikkelen van onze Cre8 methode.

En hij was druk met nog heel veel andere zaken. Toen ik hem leerde kennen was hij (mijn) directeur bij Kunstweb. Een organisatie die toen hevig onder vuur lag en waar hij de vreselijke taak had om op een ‘fatsoenlijke’ manier naar afbouw en opheffing te begeleiden. Daarna werkte hij als freelancer en later als directeur van de Music Academy Haarlem. Tijdens een directie overleg van Hogeschool InHolland waar dit conservatorium onderdeel van is, werd hij afgelopen maandag plotseling geveld door, naar ik aanneem, een hartaanval. Reanimeren mocht niet meer baten. Hij is niet meer.

Ik zal hem missen. Zijn charme, tomeloze energie, optimisme, creativiteit, opbouwende kritiek en oprechte enthousiasme en betrokkenheid. Veel te jong, veel te vroeg en te plotseling verliet hij de wereld en ons. Ik  moet er nog erg aan wennen. Morgen zal ik afscheid van hem nemen in Driehuis, vlak bij zijn woonplaats Haarlem waar hij na een korte periode in de Indische buurt gewoond te hebben was neergestreken met zijn nieuwe vrouw. Alleen een bloem als afscheid is zijn wens……..

Peter dirigeert het door hem gecomponeerde Poverty Requiem

Poor Economics

Arm en Kansrijk (Esther Duflo, Abhijit Vinayak, 2011) heet het boek dat ik op aanraden van Janneke las tijdens de donkere avonden in Gulu en in de bus er naar toe en vandaan las. Een vertaling van Poor Economics dat volgens veel recensies één van de meest opzienbarende boeken over armoedebestrijding is van de laatste jaren.

Ik vond het inderdaad een heel boeiend en leerzaam boek. Hoofdboodschap: Arme mensen zijn gewoon mensen. Net als wij, de westerse middenklasse, maken zij niet alleen op rationele afwegingen gebaseerde keuzes maar ook in onze ogen ‘onlogische’ of zelfs domme keuzes als status of korte termijn denken boven lange termijn denken een rol spelen. Net als andere mensen doen ze er alles aan om hun situatie te  verbeteren, maar wel als de kans daarop ook reëel aanwezig is. En net als wij hebben ze informatie en een betrouwbare overheid (= veiligheid en zicht op continuïteit) nodig om optimaal te kunnen functioneren.

Armen over de hele wereld laten, volgens het boek, ook een ongekend talent zien op het gebied van ondernemerschap. De vele succesverhalen over micro-kredieten  zijn daarvan wel een bewijs. Maar dat is niet voldoende om grote groepen structureel uit de armoede te halen en te houden. Daarvoor moet een land, een samenleving een aantal ingrijpende keuzes maken en sociaal economische omstandigheden creëren die armen ondersteunen, stimuleren en beschermen.  Schoon water uit de kraan, bescherming van arbeid- en bezitsrechten, betaalbare verzekeringen en goede scholen en gezondheidszorg, voor de meesten van ons redelijk vanzelfsprekende zaken, zijn essentieel om de armen uit de ‘armoede val’ te helpen bevrijden.

Armen zijn geen losers en ze zijn niet dommer of naïever dan mensen die wel geld hebben. Armoede is vaak het gevolg van omstandigheden; een slechte start in het leven, oorlog, rampen, een zwakke staat of gewoon pech. Het zijn het gebrek aan goede gezondheidsvoorzieningen, mogelijkheden voor het lenen en sparen van geld, een onbetrouwbare overheid en het gebrek aan kennis en informatie die mensen arm houdt.

Het boek pleit, op basis van heel veel onderzoek, voor praktische en op de lokale situatie toegesneden oplossingen en neemt daarin geen positie waar het gaat over de discussie of hulp nu wel of niet goed is. Goede hulp is goed en slechte hulp is dat niet of erger. Om te weten of hulp goed is moet je onderzoek doen naar wat de omstandigheden, behoeften en mogelijkheden van de doelgroep en wat de werkelijke effecten van de hulp zijn. In het boek staan een aantal zeer illustratieve en inspirerende voorbeelden van projecten en onderzoeken die in verschillende landen zijn uitgevoerd. Zo blijkt uit onderzoek dat een eenvoudige verplichte drie maandelijkse ontwormingskuur voor schoolkinderen in Kenia uiteindelijk niet alleen gezondere maar ook meer productieve volwassenen en dus economische groei oplevert. Klinkt logisch maar, het was nog niet eerder onderzocht op zijn economische effecten. Soortgelijke resultaten zijn er voor het chloreren van water en toevoegen van vitaminen aan peutervoeding. Relatief kleine ingrepen met grote gevolgen.  Maar niets heeft zo’n positieve invloed op de positie van armen als een overheid die daadwerkelijk in hen investeert en zorgt voor goede scholen, goede gezondheidvoorzieningen en arbeidvoorwaarden en daarmee zekerheid en stabiliteit zodat het de moeite loont om in je zelf te investeren. De beste investering die je kunt doen.  

(link naar de website Poor Economics )  

Geduld

Geduld,

In het vliegtuig van Nairobi naar Amsterdam las ik een interview met een Nederlandse ontwikkelingswerker (of hoe je dat ook mag noemen) die al jaren in Burkina Fasso woont en werkt. Hij was een boerenzoon die zich jaren geleden in Burkina had gevestigd als boer, met een Burkinese vrouw was getrouwd en zich in de afgelopen dertig jaar had beziggehouden met de ontwikkeling van de landbouw in de Sahel, waar Burkina Fasso onderdeel van is. Het was het verhaal van een man die terug kijkt op een leven met successen en teleurstellingen en met de wijsheid van vele jaren. Hij vertelde over zijn bewondering voor het land en de mensen, de cultuur en de vindingrijkheid van mensen en over hoe moeilijk het was om dingen voor elkaar te krijgen met de steeds weer veranderende opvattingen over hoe je ontwikkelinglanden kunt ‘helpen’ en of je dat überhaupt moet doen als rijk land, Nederland. Het artikel besloot met zijn raadgeving aan jonge ontwikkelingswerkers: heb geduld, veel geduld, want ontwikkeling kost tijd, heel veel tijd.

Ik moet veel aan dit interview denken en aan die worden over geduld. Geduld is niet mijn sterkste eigenschap. Geduld is niet iets dat in onze cultuur, in deze tijd wordt gezien als belangrijk of begerenswaard. Resultaten en opbrengsten, meetbaar en tijdgebonden: daar gaat het om daar zijn we trots op. En inderdaad, in Nederland kun je daar een eind mee komen. Maar in Oost Afrika, waar ik de afgelopen negen jaar projecten deed met Cre8 East Africa, heeft die manier van denken niet altijd zin. Geduld wel, en open ogen en oren.

In augustus vloog ik ook van Nairobi naar Amsterdam na drie weken intensief te hebben gewerkt in Gulu, Noord Oeganda. Een week trainden we daar de groepsleiders van zes plaatselijke culturele- en jongerengroepen en daarna maakten we met een kleine 60 leden van die groepen een voorstelling, ‘Kati Atyer’. Het waren drie heerlijke weken. We werden al snel een grote familie, aten samen, hadden veel lol met elkaar en de heel diverse groep leek ogenschijnlijk heel snel op te pikken wat de bedoeling was en er werd een prachtige voorstelling gemaakt.

Op de laatste zondagochtend, vlak voordat het Keniaans/ Nederlandse team naar Nairobi zou rijden sloeg de sfeer bij de groepsleiders echter volkomen om. Er werd ruzie gemaakt over wie de leiding zou krijgen bij het vervolg programma (de groepen zouden ieder een stuk maken voor een festival in Januari) en de groepsleden beklaagden zich, via hun leiders, over het feit dat er geen ‘allowance’ of ’scholastic materials’ werden uitgereikt. Ik was verbijsterd. Blijkbaar had ik alle signalen gemist en mezelf een voor de gek gehouden dat iedereen begrepen had dat in dit project (anders dan bij andere projecten van andere organisaties) geen financiële compensatie of andere materiële vergoeding voor deelnemers zou zijn. Dat iedereen daar aanwezig was om iets te leren, samen iets moois te maken en met elkaar uit te wisselen. Ik was verbijsterd en teleurgesteld en de rit naar Nairobi, op zich al geen pretje dankzij het ontbreken van asfalt, was geen plezierige.

Maar ik had toch gezien dat de deelnemers enorme lol hadden tijdens het werken!  Dat sommige kinderen echt uit hun schulp waren gekropen en fantastiche actst hadden gemaakt!

Dat de deelnemers het project echt hadden omarmt als het ‘hunne’ en dat er vriendschappen en een hechte onderlinge band was ontstaan in minder dan een maand? Was ik blind geweest? En waar was ik dan mee bezig. Mijn motivatie zakte naar nul. Nou ja bijna dan. Want eenmaal in Amsterdam, met 8000 km afstand en bemoedigende woorden van mijn collega’s kon ik wat er was gebeurd goed relativeren.

Toch stond ik niet te springen om naar Gulu terug te vliegen in Januari. De groepen zouden allemaal een eigen stuk hebben en op 14 Januari zouden we al die stukken, samen met de oorspronkelijke voorstelling uit Augustus op een groot open lucht festival in het centrum van Gulu laten zien. Ik had er niet veel vertrouwen in……….. Maar het werd een heerlijke week in Gulu! Bijna alle kinderen van het augustus programma waren van de partij en alle groepen hadden naar hun beste kunnen een voorstelling gemaakt met gebruik van de vaardigheden en de methode waarin we hen in augustus hadden getraind. In Gulu was ook duidelijk nagedacht over wat er was gebeurd en vanaf het eerste weerzien was de communicatie over wat er wederzijds aan verwachtingen waren veel opener en duidelijker. Één groep jongeren die bij het afscheid in augustus heel negatief was geweest over het ontbreken van een vergoeding vertelde ons dat ze nog eens goed hadden nagedacht over de waarde van dit project voor hun persoonlijke leven. Ze vonden het nog steeds jammer dat ze er geen geld mee verdienden, want dat hadden ze goed kunnen gebruiken, maar daarentegen kregen ze wel veel vaardigheden en een groot netwerk aangereikt en dat was, volgens henzelf, veel belangrijker dan geld of waar.

Van een goede gever uit Nederland hadden we voor alle deelnemers een mooie verrassing aan het eind van het project: een tas met schoolmaterialen, zodat die zorg in ieder geval weggenomen was. ‘All is well that ends well’ zeggen ze dan in Oeganda en zo is het maar net. 

Bosco en Grace

In november 2010 waren Janneke en ik in Amuru en vonden daar een klein, verwaarloost en ondervoed weesjongetje met de naam Bosco. Na wat informatie te hebben ingewonnen heeft Quinto, onze partner in Gulu een pleeggezin voor hem gevonden en woont hij nu bij Grace, een weduwe met drie kinderen die zelf in een schuurtje op het land van haar oom Walter in Amuru woont nadat ze door haar schoonfamilie is weggejaagd van het land van haar overleden man.

In Augustus 2011 heb ik Bosco bezocht met een tas vol kleding en eten voor hem en Grace en de kinderen. Ik beloofde ze toen dat ik in Januari 2012 terug zou komen en dat ze moesten nadenken over hoe ze nu het beste verder konden (met een beetje hulp van mij en Quinto). De uitkomst was dat het hun het beste leek om te beginnen met het verbeteren van de woonomstandigheden en misschien de aanschaf van een geit (voor melk, vlees en om in tijden van nood te verkopen) Op mijn verjaardag zamelde ik geld in van vrienden en familie en op 13 januari stond ik weer bij Grace voor de deur.

Bosco en Grace zagen er een stuk beter uit dan in Augustus, meer licht in hun ogen en glans op hun huid. En ook het schamele hutje was een klein beetje opgeknapt. Misschien dat er een beetje meer hoop op een goede toekomst was….en hoop doet leven. Grace was erg aangedaan door de mededeling dat we met elkaar de komende maanden gaan zorgen dat er een fatsoenlijk huis voor haar en de vier kinderen wordt gebouwd. Met een huis moet je een traditionele en van lokale materialen gebouwde ronde hut voorstellen zonder moderne voorzieningen als toilet of waterput, maar wel met ruimte om te slapen, koken, spullen veilig op te slaan en bestand tegen de enorme regenbuien en felle zon. Een hele vooruitgang vergeleken bij het schuurtje waar ze nu met z’n vijven slapen.

 Geiten zijn makkelijke beesten. Je bint ze aan een touw en geeft ze de schillen en keukenafval en ze produceren melk en eventueel meer geiten. Je kunt ze verkopen of slachten wanneer daar aanleiding toe is en dat is dus pure welvaart wanneer je verder moet leven van wat een schamel stukje land je oplevert. Op advies van mijn vrienden in Kenia besloot ik dat we twee geiten en een bokje kopen. Dat moet binnen een jaar voor voldoende aanwas zorgen en dat betekent dan een mooie spaarpot voor noodgevallen. Een geitje levert bij verkoop ongeveer 20 – 30 euro op en daarmee betaal je dan een doktersrekening of de reparatie van je dak na een storm. Voor Grace, die geen ander bezit heeft, laat staan een bankrekening is dat een goede investering.

Een traditionele hut kost ongeveer € 200 en drie geiten ongeveer € 100. € 300 ( 840.000 Ugsh) heb ik dus achtergelaten bij Quinto die het hele project begeleid. Een heel bedrag om zo maar in handen van je collega te geven in het vertrouwen dat hij het goed besteed, maar het is de enige manier waarop ik dit kan doen. Hij stuurt foto’s (ondertussen bijgevoegd) van de voortgang en in Januari 2013 zal ik Grace weer bezoeken om te kijken of het huis en de geiten er inderdaad zijn. Maar ik neem een risico, dat is zeker. Want € 300 is ook schoolgeld voor je kind voor een jaar of een mooie nieuwe motorfiets…….. We gaan het zien. 

Overgang

Alweer even terug in Amsterdam. Gek genoeg is de overgang van Afrika naar Nederland altijd een stuk ingrijpender dan omgekeerd. Ik moet weer wennen aan het leven, de mensen en het klimaat hier en dat duurt lang…. Niet zo lang als de eerste paar keer dat ik terug kwam uit Kenia en me verbaasde, zelfs ergerde aan de overdreven welvaart en de vanzelfsprekendheid waarmee mensen die hier verkwisten. Ik zie me nog in de rij bij de supermarkt staan achter een mevrouw die net voor een week spullen had ingekocht als gesneden en gewassen groente, pakjes kant en klare sauzen, frisdrank, chips, koeken, snoep en andere luxe etenswaren. Ik dacht toen; die honderdenvijftig euro die ze voor die troep uitgeeft zou een gezin in Kenia maanden kunnen voorzien van basisvoedsel….wat een decadentie! Dat soort gedachten zijn onvermijdelijk als je een tijdje heel intensief hebt ‘geleefd’ met mensen die van heel weinig moeten rondkomen. Voor wie een flesje cola een absolute luxe is, die nog nooit ijs hebben gegeten of voor wie een gebraden kip het hoogtepunt van de kerstdagen is. Maar intussen, vele reizen naar Oost Afrika en andere minder bedeelde delen van de wereld verder kijk ik met meer mildheid naar de welvaart en de mensen hier en met meer relativering naar de armoede daar. Vooral heb ik leren aanvaarden dat ik er in ieder geval heel weinig aan kan doen in mijn eentje en dat je het mensen niet kunt verwijten dat ze gebruik maken van de tot hun beschikking staande ‘welvaart’ ook al doen ze er in mijn ogen verkeerde dingen mee. De mensen in Afrika en Azië die wel veel geld hebben doen er nog veel gekkere zaken mee dan wij hier en trekken zich ook vaak nog minder aan van de hun omringende ellende dan wij die het vaak alleen van beelden op televisie kennen. Het is jammer dat we als soort (de mens) nog niet in staat zijn om ons zo solidair en loyaal te gedragen dat we ook degenen die we niet tot ons persoonlijk netwerk, familie of volk rekenen helpen. Niet door ze een aalmoes te geven of noodhulp als het niet anders kan, maar door ze een kans te geven op een eerlijke manier handel met ons te drijven, gebruik te maken van de kennis en technologie die we in meer welvarende gebieden hebben of een tijdje bij ons te komen werken of studeren om daarmee de familie in eigen land te helpen. Nederlanders lijken het zat te zijn om na te moeten denken over de verantwoordelijkheid die we hebben als één van de rijkste en meest ontwikkelde volken, landen, economieën in de wereld. Terug in dit land lijkt het of iedereen alleen maar geïnteresseerd is in de besognes van alledag, de pietpeuterige discussies in de Nederlandse politiek en vooral het (slechte) weer. Maar ook dat is natuurlijk niet eerlijk van me. Ik kies er voor om me ééns per jaar een paar weken onder te dompelen in een project met een groep in Afrika, ik kies er voor me in hun te verdiepen, lees er over, praat met ze, kijk naar programma’s over Afrika enzovoort. Geen wonder dat het me intens bezighoudt en ik er graag over wil praten in Nederland. Maar heel veel mensen die niet mijn ervaringen delen kunnen of willen dat niet en dat kan ik ze niet kwalijk nemen. Zo gaat dat….maar het voelt een beetje als roepende in de woestijn.